Twórcą zasady odruchowej lokomocji, a także diagnostyki i terapii metodą Vojty jest prof. dr Václav Vojta. Diagnostyka metodą Vojty jest powszechnie wykorzystywana do wczesnego rozpoznawania zaburzeń rozwoju motorycznego, aby jak najszybciej (w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia) można było wprowadzić właściwą terapię, która w porę zapobiegnie manifestowaniu się „nieprawidłowych sekwencji ruchowych” i da maksymalną szansę na pełne usprawnienie.
Metoda Vojty opiera się na tak zwanej odruchowej lokomocji. W trakcie terapii terapeuta wykonuje w ściśle określony sposób nacisk w zdefiniowanych strefach ciała pacjenta leżącego na brzuchu, na plecach lub na boku. Takie bodźce powodują u człowieka – niezależnie od jego wieku – automatyczne i mimowolne, to znaczy niezależne od motywacji pacjenta, uruchomienie dwóch kompleksów motorycznych: odruchowego pełzania oraz odruchowego obrotu z leżenia na plecach i na boku. Odruchowe pełzanie prowadzi do swoistego ruchu pełzania, natomiast odruchowy obrót rozpoczyna się w leżeniu na plecach i przez leżenie na boku prowadzi do tzw. czworakowania.
W ramach odruchowej lokomocji dochodzi do skoordynowanej, rytmicznej aktywacji wszystkich mięśni szkieletowych i uruchomienia ośrodkowego układu nerwowego na różnych poziomach aktywności. Dlatego działanie terapeuty wpływa na wszystkie ruchy, które pojawiają się u człowieka w toku rozwoju chwytania, obrotu, raczkowania, pionizacji i chodu. Profesor Vojta przyjął, że w wyniku wielokrotnego wyzwalania takich „odruchowych“ reakcji dochodzi do odblokowania czy inaczej przetorowywania zablokowanych funkcjonalnie dróg nerwowych między mózgiem i rdzeniem kręgowym.
Terapia metodą Vojty nie polega na ćwiczeniu funkcji motorycznych, takich jak chwytanie, obrót z pleców na brzuch czy chodzenie. Prowadzona przez terapeutę aktywacja ma raczej na celu uzyskanie przez ośrodkowy układ nerwowy dostępu do poszczególnych częściowych wzorców motorycznych, niezbędnych do wykonania określonego ruchu. Po terapii metodą Vojty pacjent uzyskuje lepszy dostęp do tych wzorców w swojej motoryce spontanicznej. Systematyczne powtarzanie zakodowanych w mózgu „prawidłowych ruchów” pozwala wyeliminować ćwiczenie wzorców unikania.
Prócz „dużych“ sekwencji ruchowych dzięki odruchowej lokomocji można uaktywnić i wpływać także na określone reakcje, takie jak wodzenie wzrokiem (okulomotoryka) czy ruchy języka i żuchwy (motoryka obszaru ustno-twarzowego), a także funkcje wegetatywne, takie jak prawidłowe funkcje pęcherza i jelit, oddychanie, ssanie i połykanie.
Terapia metodą Vojty może być stosowana zarówno u niemowląt, starszych dzieci, jak i dorosłych pacjentów. Wskazanie do terapii opiera się na diagnozie lekarza.
Po skierowaniu dziecka na terapię przez lekarza, terapeuta metody Vojty sporządza indywidualny program terapii i wspólnie z pacjentem / rodzicami ustala cele terapii. Program terapii jest potem w regularnych odstępach czasu dostosowywany do rozwoju pacjenta. Podobnie jak wiele innych rodzajów fizjoterapii, metoda Vojty stawia przed rodzicami lub opiekunami poważne zadanie, to im przypada najważniejsza rola w procesie terapeutycznym. Aby terapia metodą Vojty przyniosła sukces, u niemowlęcia i małego dziecka należy ją prowadzić kilka razy dziennie. Dokładne poinstruowanie przez terapeutę daje rodzicom pewność siebie, niezbędną do prowadzenia terapii w domu.
Terapia metodą Vojty może być stosowana jako terapia podstawowa niemal w każdym przypadku zaburzeń ruchowych i w wielu schorzeniach, na przykład:
- zaburzenia motoryczne będące skutkiem uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego (porażenie mózgowe, udar, SM i in.),
- porażenia obwodowe kończyn górnych i dolnych (np. porażenie splotu ramiennego, przepuklina oponowo-rdzeniowa, porażenie poprzeczne i in.),
- rozmaite choroby mięśniowe,
- schorzenia i ograniczenia funkcjonalne kręgosłupa, na przykład skrzywienie kręgosłupa (skolioza),
- znaczące uszkodzenia ortopedyczne / traumatologiczne barków, ramion, bioder i nóg,
- jako terapia towarzysząca w przypadkach nieprawidłowego rozwoju stawów biodrowych (dysplazja, zwichnięcie),
- zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej w wieku niemowlęcym,
- deficyty w zakresie oddychania, połykania i żucia.
